De wijngaardhuisjes van Saale-Unstrut
Wijngaardhuisjes zijn het symbool voor het wijnbouwgebied Saale-Unstrut. In geen enkele andere Duitse regio is er zo’n dichtheid aan huisjes, hutten en soms ook complete villa’s.
Naar schatting zijn er een paar honderd die in heel het gebied gekoesterd worden. Sommige ervan zijn ware kleinoden uit hun tijd. Het oudste gedateerde exemplaar is een vakwerktorentje in de wijngaard Steinmeister bij Rossbach, de zogeheten ‘Steinkauz’ (stenen uil) uit 1555.
De hoogste dichtheid aan wijngaardhuisjes heeft de Freyburger Schweigenberg. Op ruim 20 hectare zijn er niet minder dan 90 te vinden, gebouwd tussen 1800 en 1900.
De Freyburger Schweigenberg is de bekendste terraswijngaard van de streek. Als echt monument voor deze manier van werken heeft hij vijf tot tien boven elkaar liggende terrasstroken en is hij onderverdeeld in tal van kleine en heel kleine percelen. Ruim 40 wijnboeren bewerken hier verdeeld over een aanplant van 12 hectare zo’n 65 percelen. De terrassen worden aangevuld met ongeveer 10 kilometer zonder specie gebouwde muren, een paar honderd meter trappen en de al genoemde 90 wijngaardhuisjes.
Oorspronkelijk dienden die als schuilplaatsen voor de werkers in de wijngaard en voor opslag van gereedschap. Dit verklaart het grote aantal ervan in de in zo vele percelen onderverdeelde Schweigenberg met voor ieder van de boeren een eigen huisje. Omdat er op de Schweigenberg nooit ruilverkaveling is uitgevoerd, is die veelvoud aan huisjes behouden gebleven.
Later ontwikkelden de wijngaardhuisjes zich tot plaatsen van vermaak waar de eigenaars wijnfeestjes organiseerden. In de loop der tijd ontstonden gebouwtjes die ontworpen werden aan de hand van kenmerkende stijlvoorbeelden en die soms louter voor representatie of als woonhuis dienden. Tot die laatset categorie hoort zeker de in 1722 gebouwde villa van hofjuwelier Carl Gottlieb Steinauer als woning boven zijn wijngaard liet neerzetten. Ook voor representatieve doeleinden werd in opdracht van de eigenaars van Sekthuis Rotkäppchen de pompeuze Schliferhütte in de wijngaard Schlifer gebouwd. Tot meest indrukwekkende voorbeelden behoort bovendien het rococohuisje in de hertogelijke wijngaard van Freyburg. Het zeshoekige in 1774 door de Saksische belastinginner Carl Gottlieb Barthel gebouwde huisje charmeert met zijn vakwerk, Franse dak en kelder met tongewelf.
Het beroemdste van alle wijngaardhuisjes is echter het ‘Toskanaschlösschen’ in de Schweigenberg. Dit juweeltje is er hét voorbeeld bij uitstek van geworden. Waar de huisjes precies liggen en welke te bezoeken zijn is na te vragen bij Weinbauverband Saale-Unstrut.
